İlmek ilmek Dokunan Sanat: Kilim

İlmek ilmek Dokunan Sanat: Kilim

Kilim, dokuma sanatının en eski örneklerinden biridir. Orta Asya, İran, Anadolu ve Kafkasya’da yaşayan, hayvancılıkla uğraşan göçebe halkların kullanmaya başladıkları bir eşyadır. Önceleri yağmura ve soğuğa karşı çadırların üstlerine veya zeminlerine serilerek kullanılan kilimin erzak çuvalı, heybe, battaniye gibi bir çok işlevi vardır. Günümüzde ise çoğunlukla dekoratif amaçlı kullanılmaktadır. Kilim dokumacılığında genellikle sağlamlığından ve esnekliğinden dolayı keçi kılı veya yün kullanılır.

Kilim Tekniği

Halı ile hemen hemen aynı işlevi görmesine rağmen kullanılan düğüm teknikleri ve desenler halıdan farklıdır. Kilimde halıda bulunan düğüm öğesi yoktur; bunun yerine “çözgü” ve “atkı” ismi verilen iki iple uygulanan çeşitli desenler vardır. Kilim dik tezgahlarda dokunur ve kilimin her iki yüzünde desen ve renkler birbirinin aynıdır. Kilim dokumak sabır, emek ve teknik isteyen güç bir iştir. Her motifte ayrı renk yün kullanılır ve motiflerin birbirinden ayrıldığı yerlerde ilik adı verilen aralıklar oluşur. Kilimin düzgün bir yüzey oluşturması, sık olması, renklerin uygunluğu ustalık gerektirir.

Rengini Doğadan Alır

Kilim dokumada kullanılan yün iplikler tamamen doğal olarak renklendirilir. Bu işlemde, bitki köklerinin ve yapraklarının kaynatılmasıyla elde edilen boya ile boyanır. Kök boya tekniği adı verilen bu yöntemde soğan kabuğu, nar kabuğu, ceviz kabuğu, adaçayı ve çivitotu gibi daha bir çok bitki kullanılmaktadır.

 

En Eski Halı

Günümüze kadar gelen en eski halı Altay Dağlarının Pazırık Vadisi’ndeki bir mezarda bulunmuştur. Şu anda Leningrad’daki Hermitage Müzesi’nde sergilenen bu halı Türk çift düğümü tekniğiyle dokunmuştur. Hun Türklerine ait olduğu kabul edilen bu halı, Türk düğüm tekniğiyle yapılmış tek ve en eski örnektir. M.Ö. 5 – 3. Yüzyıllara ait bu halı bulunduğu mezarın içine dolan suların donmasıyla günümüze kadar korunmuştur.

Kültürel Belleğin Bir Parçası

Halı ve kilimler rastgele dokunmuş, sadece işlevsel olarak önemli olan eşyalar değildirler. Aynı zamanda Türk kültürünün önemli bir parçası olmuş; kullanılan renkler ve desenlerle sembolik anlamlar iletmek, bir hikaye anlatmak için kullanılmışlardır. Türkiye’nin hemen her yerinde kilim dokunmakla beraber bazı yörelerde kilimler yöre, aşiret veya motif adlarıyla anılırlar. En güzel kilimler Türkmen ve Yörükler gibi ana gruplarla birlikte Emirdağ, Eşme, Dazkırı, Gaziantep, Manisa, Afyon, Antalya, Van, Bitlis ve daha bir çok ilimizde bulunmaktadır. Motifler ise suyolu, çubuklu, ibrik, aynalı, bindallı gibi farklı isimlerle anılmaktadır. Hem dokuyanın hem de yörenin karakterini yansıtan kilimlerdeki motiflerin de anlamları vardır. Mesela muhabbet kuşu motifi sevgi, sohbet ve fâniliği anlatır, koç boynuzu yiğitlik ve erkeklik sembolüdür. Bitki ve çiçek figürleri çoğunlukla üretkenlik, bereket ve mutluluğu ifade etmek için kullanılmıştır. Bunların yanı sıra yüzlerce çeşit geometrik desenler içeren ve şekillerle motiflerin harmanlandığı kilimler de bulunmaktadır.