YAŞASIN CUMHURİYET: NİCE 95 YILLARA!

29 Ekim 2018’de Türkiye Cumhuriyeti’nin 95. yaşını kutluyoruz! Uzun mücadeleler ve savaşlar sonucu müthiş bir bağımsızlık mücadelesi veren Türk milleti 95 yıl önce, Mustafa Kemal Atatürk önderliğinde yürütülen bu mücadelenin sonucunda cumhuriyeti kurdu. Peki Cumhuriyet nedir? Türkiye’de nasıl ilan edilmiştir? Cumhuriyetin ilanı ne gibi değişiklikler ve yenilikler getirmiştir? Bunları hatırlamak, hatırlatmak ve bayramınızı kutlamak amacıyla sizler için bu yazıyı derledik.

Cumhuriyet Nedir?

Devleti yöneten kişilerin halk tarafından seçilip görevlendirdiği yönetim şekline cumhuriyet denir. Dünyadaki birçok modern devlet bu şekilde yönetilmektedir. Cumhuriyetle yönetilen ülkelerde egemenlik milletindir. İnsanlar kendilerini temsil edecek ve devleti yönetecek kişileri seçerek aslında kendi kendini yönetmiş olur.

Türkiye’de Cumhuriyetin ilanı

Türkiye’de cumhuriyet 29 Ekim 1923 yılında Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde (TBMM) alınan kararla ilan edildi. Devletin resmi adı Türkiye Cumhuriyeti oldu. Mustafa Kemal Atatürk ilk Cumhurbaşkanı, İsmet İnönü ise ilk Başbakan olarak görevlerine başladılar.

Cumhuriyet’in İlanından Önce Ülkedeki Durum

Osmanlı İmparatorluğu’nda, İkinci Meşrutiyet’in ilanından altı yıl sonra, 1914 yılında Birinci Dünya Savaşı başladı. Dört yıl süren savaş sonunda Osmanlı Devlet’i diğer mağlup ülkelerin yanında yer aldı. Bunun üzerine ülkemiz itilaf devletleri tarafından paylaşıldı ve işgal edildi. Bu durumdan çok rahatsız olan ve ülkenin parçalanmakta olduğunu gören Mustafa Kemal Atatürk 19 Mayıs 1919′da Samsun’a geldi. Daha sonra Anadolu’nun çeşitli şehirlerine giderek halkı bilinçlendirmek için kongreler düzenledi. Mustafa Kemal Paşa “Tek bir egemenlik var, o da Milli egemenliktir. Ülkeyi yine ulusun kendi gücü kurtaracaktır.” diyordu. Bunun üzerine TBMM Mustafa Kemal Paşa’nın önderliğinde Ulusal Kurtuluş Savaşı’nı başlattı. Bu savaş süresince tarihindeki en güzel dayanışma, birlik ve beraberlik örneklerinden birini gösteren Türk ordusu ve halkı İnönü’de, Sakarya’da, Dumlupınar’da zaferler kazandı. 3 yıl süren Kurtuluş Savaşının ardından İkinci dönem Büyük Millet Meclisi 11 Ağustos 1923′te ilk toplantısını yaptı. Atatürk, işgalci devletlerin ülkeden çıkarılıp sınırların belirlenmesinden sonra, çoktan beri tasarladığı cumhuriyetin ilanı üzerinde hazırlıklar yapmaya başladı. 28 Ekim 1923 akşamı yakın arkadaşlarını Çankaya’da yemeğe çağırdı. Onlara, “Yarın Cumhuriyet’i ilan edeceğiz” dedi.

Cumhuriyetin Getirdiği Değişiklik ve Yenilikler

Uzun süren savaşlardan sonra yorgun ve perişan halde olan ülkemizi “çağdaş uygarlık düzeyine çıkarmak” amacıyla TBMM bir dizi değişiklik ve yenilikler yapmıştır. Bu yenilikler siyasal alanda: Saltanatın ve halifeliğin kaldırılması, çok partili siyasi yaşama geçilmesi; toplumsal alanda: kadın ve erkeklere eşit haklar verilmesi (1926-1934), kılık kıyafet yeniliğiyle batı tarzında kıyafetlerin giyilmesi, tekke, zaviye ve türbelerin kapatılması, soyadı kanunu, uluslararası saat, takvim ve uzunluk-ağırlık ölçülerinin kabulü; ekonomi ve sanayi alanında kalkınma planlarının uygulanması, çiftçileri ve hayvancılıkla uğraşanları teşvik etmek için devlet tarafından kredi ve teşvik sağlanması; bayındırlık alanında demir ve karayollarının devletleştirilip çoğaltılması, Kabotaj kanununun çıkarılmasıyla kara sularımızda ve limanlarda ticaretin Türk gemilerine verilmesi; hukuk, eğitim ve öğretim alanında medeni, ceza ve ticaret kanunlarının düzenlenmesi, Türk Dil ve Tarih Kurumlarının kurulması gibi daha sayısız reform ve düzenleme yapılmıştır.

29 Ekim Cumhuriyet Bayramı Nasıl Tatil İlan Edildi?

1925 yılının Şubat ayında, Dışişleri Bakanlığı tarafından düzenlenen bir kanun teklifinde 29 Ekim’in bayram olması önerilmiştir. Anayasa Komisyonu tarafından incelenen bu teklif, 18 Nisan’da karara bağlanmış ve 19 Nisan’da tatil olarak kabul edilmiştir. 1925 yılından itibaren her 29 Ekim, ülke içinde ve dış temsilciliklerimizde bayram olarak kutlanmaya başlamıştır. Cumhuriyet Bayramının kutlandığı ülkelerde 28 Ekim öğleden sonra ve 29 Ekim tam gün olmak üzere bir buçuk gün resmî tatildir. 29 Ekimlerde stadyumlarda şenlikler yapılır, akşam ise geleneksel olarak fener alayları düzenlenir. Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin kurucusu olan Mustafa Kemal Atatürk, Cumhuriyet Bayramı’nın onuncu yılı anısına 29 Ekim 1933’te yapılan kutlamalarda Cumhuriyet Bayramının önemi konusunda verdiği 10. Yıl Nutku’nda bu bayramın en büyük bayram olduğunu söylemiştir. Biz de o zamandan beri her yıl Kurtuluş Savaşında ülkesi için savaşan şehit ve gazilerimizi saygı, rahmet ve minnetle anmakta, Cumhuriyetin ilanını şiirler, şarkılar ve gösterilerle kutlamaktayız.